آرزوهای طولانیآرزو یعنی اشتها ، قوت جذب ملایم. [۱]
دهخدا علی اکبر، فرهنگ دهخدا، ج۱، ص۷۱، تهران، چاپخانه مجلس، سال ۱۳۲۵ ش.
انسان با آرزو همزاد است و با آرزو زندگی می‌کند. شب هنگام به امید و آرزوی روزی سرشار از سعادت و موفقیت به بستر می‌رود و صبح به امید طلوع دوباره خورشید و روزی توام با سعادت از خواب بر می‌خیزد. انسان نمی‌تواند از امید و آرزو و خواسته جدا باشد.فهرست مندرجات۲ - اقسام آرزو ۲.۱ - آرزوهای صادق ۲.۲ - آرزوهای کاذب ۳ - نقش آرزو در زندگی ۴ - اقسام آرزو از نظر قرآن ۴.۱ - آرزوهای پسندیده ۴.۲ - آرزوهای ناپسند ۵ - اسباب آرزوهای دراز ۵.۱ - جهل و بی خبری ۵.۲ - حب دنیا ۶ - آثار و پیامدهای طول امل ۶.۱ - ارتکاب گناه ۶.۲ - قساوت قلب ۶.۳ - فراموشی مرگ و آخرت ۶.۴ - داشتن زندگی پر رنج و محرومیت از نعمت ها ۶.۵ - داشتن زندگی ذلت بار ۶.۶ - محروم بودن از درک حقایق ۶.۷ - کفران نعمت ۷ - درمان طول امل ۸ - پانویس ۹ - منبع ۱ - آرزوی مورد نهیآن چه ناپسند است و در آیات و روایات گوناگون ما را از آن نهی کرده‌اند، داشتن آرزوی طولانی است؛ یعنی آرزوهایی که متناسب با میزان توانایی و استعداد و در محدوده قدرت ما و حتی عمر کوتاه ما نمی‌باشد. چیزی که نکوهش شده «طول امل» یعنی آرزوهای غیر معقول و غیرمنطقی و دور از دسترس است که معمولا جز غم و غصه و حسرت و غلطیدن به ورطه گمراهی و دور شدن از حدود شرع و چارچوب دین ثمری ندارد. ۲ - اقسام آرزوعلمای اخلاق آرزو را بر دو قسم تقسیم می‌کنند: ۲.۱ - آرزوهای صادقآرزوهای صادق، مثبت و سازنده که همچون آب حیات ، وجود آدمی را سیراب و پرثمر ساخته و نشاط و معنویت انسان را بیشتر می‌کنند. ۲.۲ - آرزوهای کاذبآرزوهای کاذب و دور و دراز، و به تعبیر دیگر طول امل که از مهم‌ترین رذایل اخلاقی بوده و انسان را از خدا دور ساخته و به انواع گناهان آلوده می‌کنند. این آرزوها همچون سراب در بیابان زندگی ظاهر می‌شوند و هر لحظه انسان را تشنه تر می‌سازند تا از شدت تشنگی هلاک سازند. ۳ - نقش آرزو در زندگیالبته اصل آرزو و امید نه تنها مذموم و نکوهیده نیست، بلکه نقش بسیار مهمی در حرکت چرخ‌های زندگی و پیشرفت در جنبه‌های مادی و معنوی بشر دارد. همان گونه که در حدیث معروف نبوی آمده است: «الامل رحمه لامتی و لو لا الامل ما رضعت والده ولدها و لا غرس غارس شجرا» [۲]
مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، ج۷، ص۱۷۳، تهران، دارالکتاب اسلامیه، ۱۳۶۴، نوبت دوم.
«امید و آرزو ، برای امت من رحمت است و اگر امید و آروز نبود هیچ مادری فرزندش را شیر نمی‌داد و هیچ باغبانی نهالی نمی‌کاشت».۴ - اقسام آرزو از نظر قرآن۴.۱ - آرزوهای پسندیدهامید و آرزوی پسندیده، دل بستن به آینده‌ای است که دسترسی به آن معقول است و با تلاش می‌توان به آن رسیده و این یک امر فطری است. «فمن کان یرجوا لقآء ربه فلیعمل عملا صــلحا و لا یشرک بعباده ربه احدا» پس هر که به لقای پروردگارش امید دارد، باید کاری شایسته انجام دهد، و هیچ کس را در عبادت پروردگارش شریک نکند! در این صورت بدون شک ، امید و آرزو عامل حرکت چرخ‌های زندگی انسان‌ها است که حتی اگر یک روز از دل‌های مردم جهان برداشته شود نظام زندگی به هم می‌ریزد و کمتر کسی دلیلی بر فعالیت و تلاش و جنب و جوش خود پیدا می‌کند. آرزوهای پسندیده شاخص‌هایی دارد. مثل واقعی بودن، قابل تحقق بودن، عاقلانه و منطقی بودن، مشروع بودن، در بردارنده سعادت و کمال نهایی انسان بودن و.... ۴.۲ - آرزوهای ناپسندآرزوهای ناپسند به دل بستگی‌هایی گفته می‌شود که بیشتر ذهنی، غیرمعقول، کودکانه و دسترسی به آنها بسیار بعید است. آرزو اگر از حد بگذرد و به صورت آرزوی دور و دراز درآید، بدترین عامل انحراف و بدبختی است و درست همانند آب باران است که اگر از حد گذشت مایه غرق شدن و نابودی خواهد شد. این آرزوی کشنده همان است که قرآن کریم می‌فرماید: «ربما یود الذین کفروا لو کانوا مسلمین• ذرهم یاکلوا ویتمتعوا ویلههم الامل فسوف یعلمون» کافران (هنگامی که آثار شوم اعمال را ببینند) چه بسا آرزو می‌کنند مسلمان بودند! بگذار آنها بخورند و بهره گیرند و آرزوها آنان را غافل می‌سازد ولی به زودی خواهند فهمید. شاخص‌های آرزوهای ناپسند درست ضد شاخص‌های آرزوهای پسندیده است. بعلاوه این که آرزوهای ناپسند آثاری هم چون غفلت از یاد خدا، بازداشتن از حقایق، فراموشی از مرگ و قیامت ، به بطالت گذراندن عمر، اضطراب و تشویش خاطر و... دارد. [۸]
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۱، ص۱۲۹.
امیر مؤمنان علیه‌السّلام می‌فرماید: «من اطال الامل اساء العمل» [۹]
سید رضی، نهج البلاغه، حکمت ۳۶، ترجمه محمد دشتی، قم، موسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین، بهار ۸۴، نوبت ۲۶.
هر کس آرزویش را طولانی کند عملش را زشت و ناپسند می‌گرداند. چون اگر انسان در زندگی بلند پرواز بود و خواسته‌ای بالاتر از حد امکانات و توانایی خود داشت و اصرار بر رسیدن به آن به هر قیمت و از هر راهی داشت، مجبور است همه حریم‌ها را بشکند و به هر وسیله‌ای متوسل گردد تا به خواسته خود برسد و طبیعی است که چنین انسانی نمی‌تواند در چارچوب شرع و دین و عقل حرکت کند و اعمالش از حکم دین و عقل پیروی نمی‌کند، در نتیجه اعمالش زشت و ناپسند و ناگوار می‌گردد. ۵ - اسباب آرزوهای دراز۵.۱ - جهل و بی خبریجهل انسان نسبت به دنیا ، قدرت و لطف خدا، آخرت و نعمت‌های بی پایان آن و همچنین نسبت به وضع خویش و عدم توجه به این حقیقت که هر لحظه ممکن است پایان عمر او فرا رسد، او را به وادی آرزوهای دراز می‌کشاند. امام علی علیه‌السّلام می‌فرماید: «اتقوا خداع الآمال فکم من مؤمل یوم لم یدرکه و بانی بناء لم یسکنه و جامع مال لم یاکله» [۱۰]
عبد الواحد، آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص۳۱۳، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
از فریب آرزوها بپرهیزید. چه بسیار کسانی که آرزو داشتند روزی را (در آغوش ناز و نعمت بگذارنند) و هرگز به آن نرسیدند. چه بسیار کسانی که خانه و قصری ساختند ولی هرگز در آن ساکن نشدند و چه بسیار کسانی که اموال زیادی اندوختند ولی هرگز از آن نخوردند. ۵.۲ - حب دنیاهنگامی که دلبستگی نسبت به ظواهر دنیا جای «زهد» را گرفت و انسان در زرق و برق دنیا غرق شد کم کم از خدا غافل می‌شود و زشتی‌ها در نظرش به صورت زیبایی جلوه می‌کند و او را گرفتار آرزوهای دور و دراز می‌سازد، لذا حق را به دست فراموشی سپرده و به آن پشت می‌کند. ۶ - آثار و پیامدهای طول امل۶.۱ - ارتکاب گناهرسیدن به آرزوهای دراز معمولا از طریق مشروع غیرممکن است، بنابراین گرفتاران این رذیله اخلاقی خود را ناگزیر می‌بینند که در کسب درآمدها چشم بر هم نهند و حلال و حرام را شناسایی نکنند و از غصب حقوق دیگران، خوردن اموال یتیمان، کم فروشی، رباخواری، رشوه و مانند این امور ترسی نداشته باشند. در روایت آمده است: «من طال امله ساء عمله» [۱۱]
عبد الواحد، آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص۳۱۳.
و «من قصر امله حسن عمله» [۱۲]
عبد الواحد، آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص۳۱۳.
«کسی که آرزویش دراز باشد عملش بد می‌شود و کسی که آرزویش کوتاه باشد عملش نیک خواهد بود.»۶.۲ - قساوت قلبطول امل انسان را از خدا غافل می‌کند و به دنیا حریص می‌سازد و آخرت او را به دست فراموشی می‌سپارد و اینها همه اسباب سنگدلی و قساوت است. به همین دلیل در حدیثی آمده است که خداوند به موسی علیه‌السّلام فرمود: «یا موسی لا تطول فی الدنیا املک فیقسو قلبک و القاسی القلب منی بعید» [۱۳]
کلینی، محمدبن یعقوب، اصول من الکافی، ج۲ ص۳۲۹، علی اکبر غفاری، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۱، چاپ چهارم.
«ای موسی! آرزوی خود را در دنیا طولانی نکن که قسی القلب خواهی شد و قسی القلب از من دور است.»۶.۳ - فراموشی مرگ و آخرتاین اثر به خوبی در زندگی آنها که گرفتار این رذیله اخلاقی هستند نمایان است؛ هرگز نه سخنی از مرگ بر زبان می‌رانند و نه در فکر آخرتند بلکه دائما در گرداب غفلت غوطه ورند. امیرمؤمنان علی علیه‌السّلام می‌فرمایند: «طول الامل ینسی الآخره» آرزوی طولانی، آخرت را از یاد می‌برد. ۶.۴ - داشتن زندگی پر رنج و محرومیت از نعمت هاهر قدر آرزوها طولانی تر باشد تهیه مقدمات بیشتری را می‌طلبد. همچنین صرفه جویی بیشتری برای حفظ اموال و ثروت‌ها جهت رسیدن به آن آرزوهای دور و دراز لازم است و نتیجه این دو، یک زندگی توام با درد و رنج و سخت گیری و بخل بر خود و خانواده و توام با تلاش شبانه روزی بی رویه خواهد بود و انسان را از بهره گیری از نعمت‌های الهی محروم می‌سازد. امیرمؤمنان علی علیه‌السّلام در این مورد می‌فرماید: «من کثر مناه کثر عناؤه» [۱۵]
عبد الواحد، آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص۳۱۴، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
کسی که آرزوهایش زیاد باشد، تعب و رنج او فزونی خواهد یافت.۶.۵ - داشتن زندگی ذلت بارصاحبان آرزوهای دراز ناچارند شخصیت انسانی خود را درهم شکنند و برای رسیدن به مقصود خیالی در برابر هر کسی خضوع کنند و دست التماس به سوی این و آن دراز نمایند و به زندگی ذلت بار تن دهند. امیرمؤمنان علی علیه‌السّلام در این مورد می‌فرماید: «ذل الرجال فی خیبه الآمال » [۱۶]
عبد الواحد، آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص۳۱۴.
خواری مردان در ناکامی آرزوهاست.۶.۶ - محروم بودن از درک حقایقآرزوهای دراز همچون سرابی است که تشنگان را در بیابان زندگی به دنبال خود می‌کشانند و چهره واقعیت‌ها را به گونه‌ای دروغین نشان می‌دهند و انسان به خاطر آنها درک نمی‌کند کجاست و به کجا می‌رود؟ وظیفه اش در برابر این سرنوشت چیست؟ حضرت علی علیه‌السّلام می‌فرمایند: «الامانی تعمی عیون البصائر» [۱۷]
عبد الواحد، آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص۶۵.
آرزوهای دراز دیدگان بصیرت را نابینا می‌کند. کسی می‌تواند چهره زیبای حقیقت را آن گونه که هست ببیند و به سرچشمه زلال معرفت برسد که دیده عقل خود را با حجاب آرزوها نپوشاند.۶.۷ - کفران نعمتآرزوهای دراز، انسان را به آن چه ندارد و شاید هرگز به آن نمی‌رسد دلبند می‌سازد. به همین دلیل آن چه از نعمت‌های الهی در دست دارد کوچک می‌شمارد و نسبت به آنها بی اعتنا می‌شود و این کفران نعمت ، پیامدهای شومی در دنیا و آخرت برای او دارد. امیرمؤمنان علی علیه‌السّلام در این مورد می‌فرماید: «تجنبوا المنی فانها تذهب ببهجه نعم الله عندکم و تلزم استصغارها لدیکم و علی قله الشکر منکم» [۱۸]
عبد الواحد، آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص۳۱۴.
از آرزوهای دراز بپرهیزید که زیبایی نعمت‌های الهی را از نظر شما می‌برد و آنها را نزد شما کوچک می‌کند و به کمی شکر (و کفران نعمت) از سوی شما منتهی می‌شود!۷ - درمان طول امل۱. توجه به آخرت و یاد مرگ . ۲. انسان خود را بشناسد و بداند موجودی آسیب پذیر است که فاصله میان مرگ و زندگی او بسیار کم است. ۳. توجه به بی اعتباری دنیا و کم کردن علاقه به آن. ۴. مطالعه پیرامون پیامدهای بسیار شوم آرزوهای دراز. ۵. واقع بین بودن و برنامه ریزی کردن بر طبق واقعیت‌ها، امکانات و استعدادها نه براساس خیالات و آرزوها. ۸ - پانویس
۹ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله«آرزوهای طولانی». رده‌های این صفحه : آرزو
|